ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ

Οι Συμβάσεις της Γενεύης αποτελούνται από τέσσερις συνθήκες και τρία συμπληρωματικά πρωτόκολλα τα οποία αποτελούν τις βάσεις του διεθνούς δικαίου για την ανθρωπιστική διαχείριση των θυμάτων του πολέμου.

Ο όρος Σύμβαση της Γενεύης υποδηλώνει τις συμφωνίες του 1949, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο διαπραγματεύσεων μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου (1939 -45), και ανανέωσαν τους όρους των πρώτων τριών συνθηκών (1864, 1906, 1929), προσθέτοντας μία τέταρτη συνθήκη.

Τα άρθρα της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης (1949) ορίζουν εκτενώς τα βασικά δικαιώματα των αιχμαλώτων (πολιτών και στρατιωτών) κατά τη διάρκεια του πολέμου, θεμελιώδεις προστασίες για τους τραυματίες και θεμελιώδεις προστασίες για τους πολίτες μέσα ή γύρω από πολεμική ζώνη. Οι Συμβάσεις του 1949 επικυρώθηκαν εν όλω ή με επιφυλάξεις από 194 χώρες.

Ιστορική Αναδρομή

Το σημαντικότερο όμως γεγονός για τη δημιουργία του σημερινού Δικαίου των Ενόπλων Συρράξεων, αποτέλεσε η προσπάθεια του Ελβετού τραπεζίτη και ανθρωπιστή Ερρίκου Ντυνάν (Henry Dunant). Ο Ντυνάν βρέθηκε τυχαία στο πεδίο της μάχης του Solferino, – η Castiglione delle Stiviere, είναι μια μικρή πόλη στη Λομβαρδία της Ιταλίας – η οποία διεξήχθη στις 24 Ιουνίου 1859, μεταξύ Γαλλo – Iταλικών και Αυστριακών Eνόπλων Δυνάμεων στο πλαίσιο του Δεύτερου Πολέμου της Ιταλικής Ανεξαρτησίας και ήταν η πιο αιματηρή που γνώρισε η Ευρώπη μετά τη μάχη του Βατερλό. Στη μάχη αυτή, 37.000 στρατιώτες (20.000 Αυστριακοί και 17.000 Γάλλοι) έχασαν τη ζωή τους και ένα ποσοστό 60% τραυματιών πέθαναν επειδή δεν υπήρχε η κατάλληλη ιατρική βοήθεια στο πεδίο της μάχης. Στο έργο του με τίτλο «Μια ανάμνησις από το Σολφερίνο», περιγράφει τη φρίκη και την απογοήτευση τα οποία ένιωσε, βλέποντας τους τραυματίες εγκαταλελειμμένους να πεθαίνουν χωρίς βοήθεια, ενώ θα μπορούσαν να σωθούν. Έτσι, οργάνωσε με κάθε πρόσφορο μέσο ένα εθελοντικό σώμα πρώτων βοηθειών, σε μια προσπάθεια να μετριάσει τον πόνο και τη δυστυχία χωρίς όμως να πετύχει σημαντικά αποτελέσματα. Στο βιβλίο που συνέγραψε και συγκίνησε την παγκόσμια κοινή γνώμη, πρότεινε να δημιουργηθεί σε κάθε κράτος ένα εθελοντικό σώμα που να συνοδεύει τις ιατρικές μονάδες των ενόπλων δυνάμεων καθώς και τη σύγκλιση ενός διεθνούς συνεδρίου με σκοπό τη σύναψη μίας διεθνούς συνθήκης που θα προέβλεπε την περίθαλψη τραυματιών και ασθενών στο πεδίο της μάχης και την ίδρυση, σε καιρό ειρήνης, εθνικών συλλόγων εθελοντών. Ο Gustave Moynier, πρόεδρος της «Δημόσιας Kοινωνικής Πρόνοιας της Γενεύης» ωθούμενος από τις εν λόγω σκέψεις ήταν εκείνος που οργάνωσε την 1^η ομάδα μελέτης (συμμετείχαν οι Gustave Moynier, Henri Dufour, and doctors Louis Appia and Théodore Maunoir), η οποία μαζί με τον Ντυνάν υιοθετώντας, την πρώτη πρόταση , ίδρυσαν τη Διεθνή Επιτροπή για βοήθεια στους τραυματίες, η οποία αποτελεί σήμερα τη Διεθνή Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ).

Η δεύτερη πρόταση οδήγησε στην υπογραφή της Συνθήκης της Γενεύης του 1864. Το 1863 συνεκλήθη στη Γενεύη διεθνής διάσκεψη για τη σύναψη διεθνούς σύμβασης για την περίθαλψη τραυματιών, ενώ με τη βοήθεια της ελβετικής κυβέρνησης ένα χρόνο μετά υιοθετήθηκε η «Σύμβαση της Γενεύης για την βελτίωση των συνθηκών των τραυματιών και των ασθενών των εν εκστρατεία ενόπλων δυνάμεων». Η Σύμβαση αυτή αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο του ΔΑΔ και κινητοποίησε τα κράτη για τη μετέπειτα σύναψη σειράς συμφωνιών με τις οποίες ρυθμίζονται τα θέματα διεξαγωγής των ενόπλων συρράξεων. Γι’ αυτή του την πολύτιμη συνεισφορά, ο Ερρίκος Ντυνάν ήταν ο πρώτος που του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1901.

Τα δέκα άρθρα της Πρώτης Σύμβασης υιοθετήθηκαν στις 22 Αυγούστου του 1864 από δώδεκα κράτη. Η δεύτερη συνθήκη υιοθετήθηκε από τη Σύμβαση της Γενεύης για τη βελτίωση της τύχης των τραυματιών, ασθενών και ναυαγών των ενόπλων δυνάμεων στις 6 Ιουλίου του 1906 και απευθύνεται ειδικά σε μέλη τους που βρίσκονται στη θάλασσα. Συνεχίστηκε από τη Σύμβαση της Γενεύης για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου στις 27 Ιουλίου του 1929 και τέθηκε σε ισχύ στις 19 Ιουνίου του 1931. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την οργή για τα εγκλήματα πολέμου που αποκαλύφθηκαν από τις Δίκες της Νυρεμβέργης, μια σειρά από συνέδρια έγιναν το 1949, επιβεβαιώνοντας, επεκτείνοντας και ανανεώνοντας τις προηγούμενες τρεις Συμβάσεις προσθέτοντας μία νέα Σύμβαση της Γενεύης σχετικά με την προστασία των πολιτών σε καιρό πολέμου. Παρά την έκταση των συνθηκών αυτών, διαπιστώθηκε διαχρονικά ότι ήταν ελλιπή. Στην ουσία, η φύση των ένοπλων συγκρούσεων είχε μεταβληθεί από την αρχή της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, οδηγώντας πολλούς στο συμπέρασμα ότι οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 απευθύνονταν σε μία υπό εξαφάνιση πραγματικότητα: από τη μία, οι περισσότερες ένοπλες συγκρούσεις ήταν πλέον εσωτερικές, ή εμφύλιοι πόλεμοι, ενώ από την άλλη οι περισσότεροι πόλεμοι είχαν μετουσιωθεί σε ασύμμετροι. Αποφασίστηκε -περαιτέρω- η ανάγκη για αναθεώρηση των Συμβάσεων της Χάγης του 1899 και του 1907.

Εν μέσω αυτών των εξελίξεων υιοθετήθηκαν δύο Πρωτόκολλα το 1977, τα οποία επέκτειναν τους όρους των Συμβάσεων του 1949 με επιπλέον προστατευτικά μέτρα. Το 2005, ένα τρίτο σύντομο Πρωτόκολλο προστέθηκε για τη θέσπιση ενός συμπληρωματικού συμβόλου προστασίας για ιατρικές υπηρεσίες ως εναλλακτική λύση των συμβόλων του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου, κυρίως για εκείνες τις χώρες που τα βρίσκουν αμφισβητήσιμα. Οι Συμβάσεις της Γενεύης εμπεριέχουν κανόνες που ισχύουν κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων και αποσκοπούν στην προστασία των ανθρώπων, οι οποίοι δεν παίρνουν ή δεν παίρνουν πλέον μέρος στις εχθροπραξίες.

Για παράδειγμα:

α) Τραυματίες ή άρρωστοι μαχητές

β) Αιχμάλωτοι πολέμου

γ) Άμαχοι

δ) Ιατρικό και θρησκευτικό προσωπικό.

Συμβάσεις

Στη Διπλωματια, ο όρος convention δεν έχει την κοινή έννοια της συνέλευσης ατόμων, αλλά χρησιμοποιείται ως διεθνή συμφωνία, ή συνθήκη. Οι πρώτες τρεις Συμβάσεις της Γενεύης αναθεωρήθηκαν και επεκτάθηκαν το 1949 σε μία τέταρτη η οποία υιοθετήθηκε εκείνη τη χρονιά.

• Πρώτη Σύμβαση της Γενεύης για τη βελτίωση της τύχης των τραυματιών και των ασθενών στις ένοπλες δυνάμεις που βρίσκονται σε εκστρατεία, 1864
• Δεύτερη Σύμβαση της Γενεύης για τη βελτίωση της τύχης των τραυματιών, ασθενών και ναυαγών των ενόπλων δυνάμεων που βρίσκονται στη θάλασσα, 1906
• Τρίτη Σύμβαση της Γενεύης για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου, 1929
• Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης για την προστασία των πολιτών σε καιρό πολέμου, 1949

Και οι τέσσερις Συμβάσεις αναφέρονται ως «Συμβάσεις της Γενεύης του 1949» ή πιο απλά «Σύμβαση της Γενεύης».

Πρωτόκολλα

Οι Συμβάσεις του 1949 τροποποιήθηκαν με τρία συμπληρωματικά πρωτόκολλα:

• Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο Ι (1977) το οποίο αναφέρεται στην προστασία των θυμάτων των διεθνών ενόπλων συγκρούσεων
• Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο ΙΙ (1977) το οποίο αναφέρεται στην προστασία των θυμάτων μη διεθνών ενόπλων συγκρούσεων
• Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο ΙΙΙ (2005) το οποίο αναφέρεται στην υιοθέτηση ενός Πρόσθετου Διακριτικού Εμβλήματος

Εφαρμογή

Οι Συμβάσεις της Γενεύης ισχύουν εν καιρώ πολέμου και ενόπλων συγκρούσεων για τα κράτη που έχουν επικυρώσει τους όρους της. Οι λεπτομέρειες της εφαρμοστικότητας περιγράφονται στα Κοινά Άρθρα 2 και 3. Το θέμα της εφαρμοστικότητας έχει δημιουργήσει αρκετές αντιπαραθέσεις. Όταν οι Συμβάσεις της Γενεύης τίθενται σε ισχύ, τα κράτη παραδίδουν ένα μέρος της κυριαρχίας τους υπογράφοντας αυτές τις συνθήκες.

Κοινό Άρθρο 2 σχετικά με τις Διεθνείς Ένοπλες Συγκρούσεις

Το άρθρο αυτό αναφέρει ότι οι Συμβάσεις της Γενεύης ισχύουν για όλες τις περιπτώσεις διεθνών συγκρούσεων, όπου τουλάχιστον ένα από τα εμπόλεμα έθνη έχουν επικυρώσει της Συμβάσεις. Κατά κύριο λόγο:

• Οι Συμβάσεις ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις που κηρυχθεί πόλεμος μεταξύ Συμβαλλόμενων Μερών. Αυτή είναι η αρχική έννοια της εφαρμοστικότητας, η οποία είναι προγενέστερη της έκδοσης του 1949.
• Οι Συμβάσεις ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ δύο ή περισσότερων Συμβαλλόμενων Μερών, ακόμη κι αν δεν έχει κηρυχθεί πόλεμος. Η ορολογία αυτή προστέθηκε μετά το 1949 για να συμπεριλάβει περιπτώσεις που έχουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά ενός πολέμου χωρίς την επίσημη κήρυξή του.
• Οι Συμβάσεις ισχύουν για ένα Συμβαλλόμενο Μέρος ακόμη κι αν το αντιτιθέμενο έθνος δεν είναι Συμβαλλόμενο Μέρος, αλλά μόνο αν το τελευταίο «αποδέχεται και εφαρμόζει τις διατάξεις» των Συμβάσεων.

Το Άρθρο 1 του Συμπληρωματικού Πρωτοκόλλου Ι διευκρινίζει περαιτέρω ότι οι ένοπλες συγκρούσεις κατά αποικιοκρατικής κυριαρχίας και ξένης κατοχής χαρακτηρίζεται επίσης ως διεθνή σύγκρουση.

Όταν πληρούνται όλα τα κριτήρια της διεθνούς σύγκρουσης, τότε ισχύουν όλες οι προστασίες των Συμβάσεων.

Κοινό Άρθρο 3 σχετικά με τις Μη Διεθνείς Ένοπλες Συγκρούσεις

Το άρθρο αυτό ορίζει ότι οι διατάξεις των Συμβάσεων ενεργοποιούνται όταν οι ένοπλες συγκρούσεις λαμβάνουν μέρος στα όρια ενός κράτους. Η εφαρμογή αυτού του άρθρου στηρίζεται στην ερμηνεία του όρου ένοπλη σύγκρουση. Για παράδειγμα θα ίσχυε για συγκρούσεις μεταξύ των Κυβερνητικών δυνάμεων και των δυνάμεων μιας ομάδας ανταρτών, ή μεταξύ δύο ομάδων ανταρτών ή για άλλες συγκρούσεις που έχουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του πολέμου, αλλά λαμβάνουν μέρος στα όρια μιας μόνο χώρας. Μια ομάδα ατόμων που επιτίθενται σε ένα αστυνομικό τμήμα δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ένοπλη σύγκρουση και έτσι δεν υπόκειται στο παρόν άρθρο, αλλά στη δικαιοδοσία και τους νόμους της χώρας τους.

Οι άλλες Συμβάσεις της Γενεύης δεν έχουν εφαρμογή σε αυτή την περίπτωση, αλλά μόνο οι διατάξεις που περιέχονται στο Άρθρο 3 και επιπλέον, η ορολογία που εμπεριέχεται στο Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο ΙΙ. Το σκεπτικό για αυτόν τον περιορισμό είναι για να αποφευχθεί η σύγκρουση με τα δικαιώματα των Κυρίαρχων Κρατών που δεν έχουν υιοθετήσει τις συμβάσεις. Όταν οι διατάξεις του παρόντος άρθρου ισχύουν, τότε:

• Άτομα που δε λαμβάνουν μέρος σε εχθροπραξίες, συμπεριλαμβανομένου και στρατιωτικό προσωπικό που έχουν πάψει να είναι ενεργά ως αποτέλεσμα αρρώστιας, τραυματισμού, ή περιορισμού θα πρέπει να τύχουν ανθρώπινης συμπεριφοράς.
• Οι τραυματίες και οι άρρωστοι θα πρέπει να περισυλλέγονται και να περιθάλπονται.

Προστάτιδες Δυνάμεις

Ο όρος «προστάτιδα δύναμη» έχει συγκεκριμένη σημασία στις Συμβάσεις αυτές. Μία προστάτιδα δύναμη είναι ένα κράτος, το οποίο δεν μετέχει στην ένοπλη σύγκρουση, αλλά έχει συμφωνήσει να υπερασπιστεί τα συμφέροντα ενός κράτους που μετέχει στην ένοπλη σύγκρουση. Η προστάτιδα δύναμη είναι ένα μεσολαβητής που επιτρέπει τη ροή επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκόμενων στη σύγκρουση μερών. Επιπλέον η προστάτιδα δύναμη παρακολουθεί την εφαρμογή των εν λόγω Συμβάσεων, όπως με την επίσκεψη στη ζώνη των συγκρούσεων και των αιχμαλώτων πολέμου. Η προστάτιδα δύναμη πρέπει να ενεργεί ως συνήγορος για τους αιχμαλώτους, τους τραυματίες και τους αμάχους.

Σοβαρές παραβιάσεις

Οι παραβιάσεις των Συμβάσεων δεν αντιμετωπίζονται όλες το ίδιο. Τα πιο σοβαρά εγκλήματα ορίζονται ως σοβαρές παραβιάσεις και παρέχουν έναν νομικό ορισμό για τα εγκλήματα πολέμου. Σοβαρές παραβιάσεις της Τρίτης και Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης είναι οι ακόλουθες, εφόσον διαπράττονται κατά ενός ατόμου που προστατεύεται από τη σύμβαση:

• Εσκεμμένη δολοφονία, βασανισμός ή απάνθρωπη μεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων και των βιολογικών πειραμάτων
• Εσκεμμένη πρόκληση δεινοπαθειών ή σοβαρών τραυματισμών στο σώμα ή στην υγεία ενός ατόμου
• Εξαναγκασμός ατόμου να υπηρετήσει στις δυνάμεις μιας εχθρικής δύναμης
• Εσκεμμένη στέρηση του δικαιώματος για δίκαιη δίκη εάν κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου.

Επίσης θεωρούνται σοβαρές παραβιάσεις της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης οι εξής:

• Κράτηση ομήρων
• Εκτεταμένη καταστροφή και ιδιοποίηση της περιουσίας που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική αναγκαιότητα και πραγματοποιείται παράνομα και αναίτια
• Παράνομη απέλαση, μεταφορά ή περιορισμός

Τα Συμβαλλόμενα Μέρη των Συμβάσεων αυτών πρέπει να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν τη νομοθεσία η οποία τιμωρεί κάποιο από αυτά τα εγκλήματα. Επιπλέον τα Έθνη είναι υποχρεωμένα να αναζητήσουν για τα άτομα που φέρονται ότι διέπραξαν αυτά τα εγκλήματα, ή που διέταξαν την πραγματοποίησή τους, και να τους φέρουν ενώπιον της δικαιοσύνης ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους και από τον τόπο όπου διαπράχτηκαν τα εγκλήματα αυτά.

Η αρχή της οικουμενικής δικαιοδοσίας ισχύει και για την διερεύνηση σοβαρών παραβιάσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών όταν επικαλείται την εξουσία και τη δικαιοδοσία του που απορρέει από το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών για την εφαρμογή της οικουμενικής δικαιοδοσίας. Αυτό συνέβη από το Συμβούλιο Ασφαλείας με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία για την διερεύνηση και/ή δίωξη καταγγελόμενων παραβιάσεων.

Οι Συμβάσεις της Γενεύης σήμερα, αν και οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν αλλάξει δραματικά από τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, εξακολουθούν να θεωρούνται ο ακρογωνιαίος λίθος του σύγχρονου Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Προστατεύουν μαχητές, οι οποίοι βρίσκονται εκτός μάχης και προστατεύουν αμάχους που ζουν παγιδευμένοι στη ζώνη του πολέμου. Αυτές οι Συμβάσεις ήρθαν στο προσκήνιο για όλες τις πρόσφατες διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις.

Το 1999 στην υπόθεση ενάντια στον Dusko Tadic, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία έκρινε ότι οι σοβαρές παραβιάσεις δεν ισχύουν μόνο σε διεθνείς συγκρούσεις, αλλά και σε εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις. Περαιτέρω, οι διατάξεις αυτές θεωρούνται εθιμικό διεθνές δίκαιο, επιτρέποντας σε διώξεις εγκλημάτων πολέμου από τον (Ο.Η.Ε.) και του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης για τις ομάδες που έχουν υπογράψει, αλλά ακόμη και για εκείνες που δεν έχουν υπογράψει τις Συμβάσεις της Γενεύης.

Η Ελλάδα και οι Συμβάσεις

Οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, κυρώθηκαν από την Ελλάδα με τον Ν. 3481 «Περί κυρώσεως των Συμβάσεων της Γενεύης της 12ης Αυγούστου 1949», στις 30.12.1955/5.1.1956, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α’ 3/1956. Το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο Ι κυρώθηκε με τον Ν. 1786/1988, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α’ 125/1988 και το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο ΙΙ κυρώθηκε με τον Ν. 2105/1992, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α’ 196/1992.

Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να ενημερωθείτε για το ακριβές περιεχόμενο των Συμβάσεων καθώς και των σχολίων αυτών : https://ihl-databases.icrc.org/ihl

Πηγές: https://link.armylib.gr/7e https://link.armylib.gr/7f https://unric.org/el/%CF%84%CE%AF-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF-%CE%B1%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BF%CE%B7/